Lễ hội đền Hoàng Công Chất ở Điện Biên

 Hµng n¨m, vµo ngµy 25 th¸ng 2 ©m lÞch t¹i khu di tÝch thµnh B¶n Phñ (x· Noäng HÑt- huyÖn §iÖn Biªn), lÔ héi Hoµng C«ng ChÊt ®ư­îc tæ chøc víi quy m« lín nhÊt so víi c¸c lÔ héi kh¸c ë §iÖn Biªn.

Hoµng C«ng ChÊt , sinh n¨m BÝnh TuÊt (1708) t¹i th«n Hoµng X¸, x· Nguyªn X¸, huyÖn Vò Th­, tØnh Th¸i B×nh. ¤ng xuÊt th©n tõ mét gia ®×nh n«ng d©n nghÌo khã, ®«ng con, lín lªn vµo nöa ®Çu thÕ kû 18, mét thÕ kû ®Çy biÕn ®éng bëi nh÷ng cuéc næi dËy liªn tiÕp cña tÇng líp n«ng d©n bÞ ¸p bøc. Mïa hÌ n¨m Kû Mïi (1739), Hoµng C«ng ChÊt ®øng lªn chiªu binh, phÊt cê khëi nghÜa. Trong mét thêi gian ng¾n, nghÜa qu©n do «ng chØ huy ®· lµm chñ c¶ mét vïng S¬n Nam H¹ (gåm Nam §Þnh, Th¸i B×nh vµ H¶i Dư­¬ng); ¤ng ®¸nh th¼ng vµo B¾c Thanh Ho¸, råi tung hoµnh kh¾p vïng H­ưng Ho¸, Tuyªn Ho¸ (T©y B¾c). Th¸ng 5 n¨m Gi¸p TuÊt (1757), Hoµng C«ng ChÊt cïng ®¹i binh cÊp tèc hµnh binh lªn vïng M­ưêng Thanh ®Ó dÑp giÆc PhÎ x©m lÊn quÊy nhiÔu, tµn s¸t l­ư¬ng d©n. C¸c tï trư­ëng ë M­ưêng Thanh (tư­íng Ng¶i, t­ưíng Khanh) hîp nhÊt qu©n sü cïng Hoµng C«ng ChÊt dÑp tan h¬n 9 ngµn th¶o tÆc, b¾t sèng tư­íng giÆc PhÎ lµ TÝn Tßng.

 D©n chóng b¸i väng t«n Hoµng C«ng ChÊt lªn lµm chóa vïng M­ưêng Thanh, truyÒn tông nh÷ng bµi ca ngîi c«ng ®øc cña «ng "Chóa thùc lßng yªu d©n/Chóa x©y dùng b¶n, m­ưêng..." Hoµng C«ng ChÊt ®ãng ®¹i b¶n doanh t¹i B¶n Phñ, cñng cè thµnh luü trªn c¬ së thµnh ChiÒng LÒ, cßn gäi lµ thµnh Tam V¹n (tư­¬ng truyÒn r»ng trong thµnh cã 3 v¹n cèi gi· g¹o cho qu©n sü nªn gäi lµ thµnh Tam V¹n). Uy danh nghÜa qu©n Hoµng C«ng ChÊt v­ưît ra khái chÝn b¶n m­ưêi m­ưêng, bao trïm kh¾p mÊy vïng bê câi.

Ngµy 25 th¸ng 2 n¨m MËu Tý (1768) Hoµng C«ng ChÊt tuÉn tiÕt cïng bé tư­íng. Con cña «ng lµ Hoµng C«ng To¶n duy tr× khëi nghÜa ®­îc h¬n 10 n¨m n÷a. VÒ nh÷ng n¨m cuèi cïng vµ nguyªn nh©n qua ®êi cña Hoµng C«ng ChÊt, hiÖn trong d©n gian cßn phæ biÕn truyÒn thuyÕt: Vua Lª HiÓn T«ng (1716-1786)- tøc HiÓn T«ng VÜnh Hoµng ®Õ, miÕu hiÖu cña Lª Duy DiÖu, vÞ vua thø 16 ®êi HËu Lª, niªn hiÖu C¶nh H­ưng- biÕt Hoµng C«ng ChÊt lùc lư­îng hïng m¹nh, l­ương th¶o dåi dµo l¹i ®ãng qu©n lµm chñ c¶ mét vïng th­ưîng nguån biªn ¶i, ngoµi vßng c­ư¬ng to¶ cña triÒu ®×nh bÌn sai sø gi¶ cÇm cê lÖnh lªn "Pó L¹ng Ch­ưîng" (qu¶ ®åi lÊy tªn mét téc trư­ëng ®ãng qu©n ë ®ã; b¶n ®å n¨m 1891 cña Ph¸p lóc míi  chiÕm §iÖn Biªn ghi lµ Kiªngkian, nay lµ ®åi A1) triÖu håi Hoµng C«ng ChÊt vÒ kinh. Hoµng C«ng ChÊt tr¶ l¹i chØ dô, ®uæi sø gi¶ vÒ. Ngµy h«m sau «ng truyÒn mæ rÊt nhiÒu tr©u bß, më ®¹i tiÖc khao kh¾p ba qu©n, råi nh¶y vµo ®èng thuèc sóng, ch©m löa tù thiªu, kh«ng chÞu vÒ hµng triÒu ®×nh.

Trong lÔ héi Hoµng C«ng ChÊt, phÇn LÔ cã rư­íc t­îng, d©ng h­¬ng, «n l¹i chiÕn c«ng vµ t«n vinh c«ng ®øc ng­êi anh hïng ¸o v¶i. PhÇn Héi cã móa xoÌ, nÐm cßn, c¸c trß ch¬i d©n gian Th¸i, biÓu diÔn nghÖ thuËt quÇn chóng trªn s©n khÊu "H¹n Khuèng"...§ång bµo c¸c d©n téc Th¸i, M«ng, Kh¬ Mó, Lù, Lµo...tõ nhiÒu vïng n« nøc kÐo vÒ tr¶y héi.

N¨m 1994, ®Òn thê Hoµng C«ng ChÊt ®­îc Bé V¨n ho¸- Th«ng tin chÝnh thøc xÕp h¹ng di tÝch lÞch sö.

                                                                              Bïi Hång Lanh DBC